Konferencja
Z okazji stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę oraz stulecia powstania I Republiki w Austrii Instytut Polski w Wiedniu, we współpracy z Uniwersytetem Wiedeńskim, Instytutem im. Hansa Kelsena oraz Stacją Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu zorganizował polsko-austriacką konferencję naukową pt. „Parlamenty i konstytucje w Polsce i w Austrii w latach 1918-1921”, która odbyła się w reprezentacyjnej Sali Senackiej Uniwersytetu Wiedeńskiego.
Na konferencji z udziałem naukowców z Polski i Austrii obecni byli przedstawiciele środowiska naukowego skupieni wokół Uniwersytetu Wiedeńskiego, Austriackiej Akademii Nauk oraz Uniwersytetu w Salzburgu, a także przedstawiciele ambasad Ukrainy, Czech i Niemiec. Jednym z gości honorowych konferencji był prof. Lorenz Mikoletzky, były dyrektor generalny Austriackiego Archiwum Państwowego.
Zgromadzonych gości powitał dyrektor Instytutu Polskiego w Wiedniu Rafał Sobczak, który nawiązał do ważnych wydarzeń historycznych, które stały się impulsem do zorganizowania konferencji – stulecia niepodległości Państwa Polskiego, setnej rocznicy powstania Republiki Austrii, jak również osiemdziesiątej rocznicy Anschlussu Austrii przez III Rzeszę.
– I wojna światowa pociągnęła za sobą głębokie przemiany polityczne i społeczno-ekonomiczne. W jej wyniku powstały nowe państwa narodowe w Europie Środkowej. Największym z nich była Polska, która po 123 latach nieobecności na mapie świata odzyskała status niepodległego państwa. Nastąpił także rozpad cesarstwa Austro-Węgierskiego, którego głównym spadkobiercą została Austria – mówił dyrektor Sobczak, otwierając konferencję.
Dyrektor Sobczak wspomniał również o dwóch niezmiernie ważnych z punktu widzenia historii parlamentaryzmu oraz historii nauk prawnych rocznicach, które obchodzimy w roku 2018.
– Mówiąc o rozwoju parlamentaryzmu po I wojnie światowej, nie powinniśmy zapominać o bardzo ważnym fakcie, jakim było przyznanie kobietom praw wyborczych. Polska i Austria w roku 1918 były jednymi z pierwszych krajów, w których kobiety uzyskały prawa wyborcze – mówił dyrektor Sobczak.
– Nasza konferencja stanowi również idealną okazję, by wspomnieć o postaci bardzo ważnej dla polskiego prawa. W tym roku obchodzimy setną rocznicę urodzin profesora Kazimierza Opałka, uznawanego za jednego z najważniejszych prawników XX wieku – dodał dyrektor Sobczak, oddając cześć pamięci znakomitego profesora nauk prawnych, członka PAN i specjalisty w zakresie teorii prawa i państwa.
Założeniem konferencji było przypomnienie i przedstawienie genezy instytucji prawno-konstytucyjnych oraz odradzania się życia parlamentarnego w Polce i w Austrii po I wojnie światowej w latach 1918-1921, ze szczególnym uwzględnieniem konstytucji austriackiej z października 1920 roku i jej głównego twórcy Hansa Kelsena, a także Konstytucji Marcowej w Polsce z 17 marca 1921 roku. Jednocześnie konferencja stanowiła doskonałą okazję do porównań historycznych, historyczno-prawnych praz prawno-konstytucyjnych pierwszych lat demokracji parlamentarnej w I Republice Austriackiej oraz II Rzeczypospolitej po I wojnie światowej.
Wykład inaugurujący konferencję wygłosił dr Emil Brix – austriacki historyk oraz dyplomata, Konsul Generalny Republiki Austrii w Krakowie w latach 1990-1995, ambasador Republiki Austrii w Londynie w latach 2010-2015, ambasador Republiki Austrii w Moskwie w latach 2015-2017, obecnie dyrektor Akademii Dyplomatycznej w Wiedniu – nakreślając w swojej prelekcji pt. „Rok 1918 – nowa Europa” sytuację polityczną w Europie po I wojnie światowej, której wyznacznikiem stały się wówczas państwa narodowe.
Podczas pierwszego panelu, moderowanego przez prof. dra hab. Bogusława Dybasia, dyrektora Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu i historyka specjalizującego się szczególnie w historii nowożytnej Polski, uczestnicy konferencji wysłuchali trzech wystąpień. Pierwszą prelekcję pt. „Parlament jako założyciel państwa i twórca konstytucji. Tymczasowe i konstytutywne Zgromadzenie Narodowe w Republice (Niemieckiej) Austrii” wygłosił dr Günther Schefbeck, dyrektor Archiwum Austriackiego Parlamentu, prezentując przy tym unikalne fotografie, ryciny oraz skany oryginalnych dokumentów z tamtego okresu, pochodzących ze zbiorów Archiwum. Następnie z wykładem pt. „Cislitawska Rada Państwa szkołą parlamentaryzmu” wystąpił dr Christoph Schmetterer z Uniwersytetu Wiedeńskiego, dowodząc, że niektóre rozwiązania parlamentarne w Republice Austrii swój początek wzięły jeszcze z okresu Rady Państwa, dwuizbowego parlamentu austriackiego, obejmującego od 1867 roku wyłącznie austriacką część monarchii austro-węgierskiej – tzw. Cislitawię lub inaczej Przedlitawię. Z ostatnim referatem w ramach pierwszego panelu konferencji pt. „Od partyjnych do niepartyjnej ordynacji w wyborach do Sejmu Polski Odrodzonej (1918-1939)” wystąpił dr Romuald Kraczkowski z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, który w swoim wystąpieniu przedstawił genezę powstania i historię uchwalenia w II Rzeczypospolitej Konstytucji Marcowej z 17 marca 1921 roku, a także Konstytucji Kwietniowej z 23 kwietnia 1935 roku.
W roli moderatora drugiego panelu konferencji wystąpił prof. Thomas Olechowski, dyrektor i członek Zarządu Instytutu Kelsena oraz wykładowca w Instytucie Historii Prawa i Konstytucji Uniwersytetu Wiedeńskiego, przedstawiając uczestników panelu: prof. dra hab. Artura Nowaka-Fara –profesora nauk prawnych, profesora zwyczajnego Szkoły Głównej Handlowej, byłego Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w latach 2013–2015 – ze strony polskiej oraz prof. dra hab. Clemensa Jablonera – profesora teorii prawa w Instytucie Filozofii Prawa Uniwersytetu Wiedeńskiego oraz dyrektora i członka Zarządu Instytutu Kelsena, a także byłego Prezesa Austriackiego Trybunału Administracyjnego. Prof. Nowak-Far swoją prelekcję poświęcił zagadnieniu „Hans Kelsen a tradycje polskiego konstytucjonalizmu”, uwzględniając przy tym szczególnie pierwsze lata jego rozwoju. Prof. Jabloner wygłosił natomiast wykład pt. „Hans Kelsen a opracowanie konstytucji austriackiej B-VG 1920”, poświęcony w całości postaci Hansa Kelsena i roli, jaką odegrał w tworzeniu konstytucji Republiki Austrii z października 1920 roku.
W ramach trzeciego panelu, moderowanego przez dr Klausa Zeleny’ego z Instytutu Kelsena, wygłoszone zostały dwa referaty. Jako pierwsza z wykładem pt. „Recepcja Hansa Kelsena w Polsce. Z okazji setnej rocznicy urodzin profesora Kazimierza Opałka (1918-1995)” wystąpiła dr Monika Zalewska z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, wspominając działalność naukową prof. Opałka, który w latach 1954-1956 był dziekanem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, oraz odnosząc się szerzej do tego, jak przez polskich prawników postrzegany był Hans Kelsen na przestrzeni lat. Drugi z referatów, noszący tytuł „Wiedeńska szkoła teorii prawa Hansa Kelsena w Austrii przed i po drugiej wojnie światowej”, wygłosił prof. Thomas Olechowski.
Podsumowania konferencji, wraz z prof. Bogusławem Dybasiem, dokonał jeden z najwybitniejszych historyków austriackich ostatnich dziesięcioleci, prof. dr hab. Gerald Stourzh, który w swojej wieloletniej działalności naukowej specjalizował się przede wszystkim w historii nowożytnej XVIII-XX wieku, w szczególności zaś w historii Ameryki Północnej, historii Monarchii Habsburskiej oraz powstałej po 1918 roku Republiki Austrii, historii myśli politycznej, historii konstytucji, a także historii praw człowieka. W latach 1964-1969 prof. Stourzh wykładał na Uniwersytecie w Berlinie, a od roku 1969 aż do przejścia na emeryturę w 1997 roku na Uniwersytecie Wiedeńskim.
Instytut Polski w Wiedniu
