Konferencja

W ramach obchodów Roku Chopinowskiego 2010, z inicjatywy Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu pod kierownictwem prof. dr hab. Bogusława Dybasia (przy współpracy naukowej i organizacyjnej mgr Aliny Mazur) oraz Internazionale Chopin Gesellschaft Wien i jego prezesa − Theodora Kanitzera, a także innych wiedeńskich instytucji naukowych i muzycznych, została zorganizowana w dniach 19−21 kwietnia konferencja naukowa „Chopin in Wien”. Kontakty Chopina z Wiedniem stanowią niezwykle ważne ogniwo jego curriculum vitae, zarówno z punktu widzenia twórczego rozwoju, wrażeń artystycznych, jak też spraw życiowych. O ile bowiem pierwszy pobyt Chopina w Wiedniu i jego dwa (zorganizowane w błyskawicznym tempie!) występy w sali Kärntnerthor Theater w sierpniu 1829 roku przyniosły od razu uznanie dla jego talentu pianistycznego i kompozytorskiego, o tyle pobyt drugi, od listopada 1830 roku do lipca 1831 roku, stał się dlań bolesnym doświadczeniem egzystencjalnym, pełnym nie tylko obaw o losy najbliższych w Warszawie po wybuchu powstania listopadowego, ale też rozterek i wątpliwości co do dalszych, własnych losów. Drugi okres pobytu Chopina w Wiedniu nasuwa również szereg pytań o jego tamtejsze doświadczenia artystyczne i dalszy twórczy rozwój. Konferencja „Chopin in Wien” nawiązała do wszystkich tych wątków, a poszczególne referaty ukazały w nowej, pełniejszej perspektywie szczegóły biograficzno-artystyczne związane z pobytami Chopina w naddunajskiej stolicy, jak również zagadnienia szersze, obejmujące obraz życia muzycznego Wiednia i recepcję twórczości Chopina w tamtejszym środowisku.

Konferencję poprzedził recital fortepianowy koreańskiej pianistki Ka Ling Colleen Lee, który odbył się 18 kwietnia w sali Sammlung alter Musikinstrumente w Kunsthistorisches Museum. W programie recitalu wykonanego na zabytkowym fortepianie Conrada Grafa z kolekcji tegoż muzeum (Wiedeń po r. 1828, SAM 570) znalazły się utwory Fryderyka Chopina, m.in. Andante spianato i Wielki Polonez Es-dur op. 22 oraz cztery Ballady. Recital ten był swego rodzaju wprowadzeniem do konferencji, bowiem pozwolił odczuć autentyczną aurę dźwiękową minionej epoki, w którą wpisywał się Chopin własnymi wykonaniami − również na instrumentach Graffa. O tym zaś, jak wysoko cenił sobie fortepiany z jego wytwórni, świadczą entuzjastyczne wzmianki w listach pisanych z Wiednia do rodziny i przyjaciół.
W pierwszym dniu konferencji − 19 kwietnia − referaty wygłosili: Zbigniew Skowron (Warszawa) Auf den Spuren Chopins in Wien, Irena Poniatowska (Warszawa) Nationale und universale Elemente im musikalischen Schaffen Fryderyk Chopins, Theophil Antonicek (Wiedeń) Die Chopin-Rezeption in Wien, Theodor Kanitzer (Wiedeń) Die internationale Chopin-Gesellschaft in Wien und deren weltweite Verbindungen, Maciej Janowski (Warszawa) Warschau zur Jugendzeit Fryderyk Chopin, Helmut Kretschmer (Wiedeń) Die Musikstadt Wien zur Zeit Chopins, Elżbieta Wiedner-Zając (Wiedeń) Die Widerspiegelung Chopins pianistischer Kunst in seinen Kompositionen sowie in seinem Klavierunterricht, Paul Badura-Skoda (Wiedeń) Chopins Rubato, das ewige Problem.

W drugim dniu konferencji − 20 kwietnia − blok referatów poświęcony był zagadnieniom związanym z twórczością Chopina, przy czym motyw przewodni stanowiły jego Wariacje B-dur op. 2 − dzieło, które wydane właśnie w Wiedniu przez Tobiasa Haslingera, przyniosło jego młodzieńczemu twórcy od razu uznanie w oczach zagranicznych krytyków, na czele z Robertem Schumannem. W bloku tym referaty wygłosili: Thomas Leibniz (Wiedeń) Fryderyk Chopins Mozartvariationen, Walter Kreyszig (Saskatoon, Kanada) „Hut ab, ihr Herren, ein Genie!” Chopins Opus 2 als kompositorische Grundlage für seine Wiener Klavierwerke im Kontext der emphatischen Äusserung Schumanns in der „Neuen Zeitschrift für Musik”, Akio Mayeda Chopin und Schumann − Aspekte der musikalischen Hochromantik, Obrady w trzecim dniu konferencji − 21 kwietnia − poświęcone były zarówno zagadnieniom historycznym, jak też współczesnym. Artur Szklener (Warszawa), w referacie pt. Chopin in Vienna: evolution or revolution of style podjął kwestię przemiany stylu w twórczości Chopina z okresu wiedeńskiego, wskazując na rosnącą, strukturalną i ekspresyjną rolę chromatyki, zaś Stefan Schmidl (Wieden), w referacie pt. Pathosformen des Melancholischen. Chopins mediale Repräsentationen, zaprezentował funkcjonowanie muzyki Chopina w scenach z wybranych filmów fabularnych. Niezwykle interesujące dopełnienie obrad stanowił referat Petera Donhausera (Muzeum Techniczne, Wiedeń) pt. Die ersten Tondokumente der Chopin Interpretation, połączony z dźwiękową prezentacją archiwalnych, pianolowych nagrań utworów Chopina w wykonaniu Eugena Alberta i Elly Ney, zrekonstruowanych przez autora referatu.

W ramach konferencji została też zorganizowana wizyta w nowej siedzibie Działu Zbiorów Muzycznych Österreichische National Bibliothek, gdzie jego dyrektor − Thomas Leibniz − zaprezentował uczestnikom konferencji autograf Wariacji B-dur op. 2 Chopina, który on sam (nie bez zaskoczenia, o czym wspominał w jednym z listów) ujrzał w zbiorach ówczesnej Biblioteki Cesarskiej, gdzie przekazał ów rękopis Haslinger. Podczas tej wizyty można było także obejrzeć pierwodruk wspomnianych Wariacji oraz innych utworów Chopina. Ponadto zorganizowano zwiedzanie Działu Zbiorów Instrumentów Muzycznych Kunsthistorisches Museum, gdzie kurator zbiorów − Beatrix Darmstädter − zaprezentowała różnego rodzaju instrumenty z czasów Chopina, w tym bogatą kolekcję instrumentów klawiszowych. Innym interesującym wydarzeniem dopełniającym konferencję było zwiedzenie wystawy zorganizowanej w siedzibie w Gesellschaft der Musikfreunde, noszącej tytuł „Musik im Biedermeier. Flucht in eine schönere Welt”, której eksponaty, a zwłaszcza rzadko prezentowane autografy muzyczne (m.in. autograf Ronda C-dur na dwa fortepiany Chopina ofiarowany przezeń w wersji na jeden fortepian słynnemu wiedeńskiemu kolekcjonerowi Aloisowi Fuxowi), pozwoliły doskonale wczuć się w atmosferę epoki znamienną dla środowiska muzycznego Wiednia, z którego Chopin czerpał obficie doświadczenia muzyczne, właśnie poprzez muzykowanie w prywatnych kręgach, z elitą instrumentalistów i śpiewaków wiedeńskich.

Wielokierunkowa tematyka sesji ukazała w nowym, pełniejszym świetle obydwa wiedeńskie pobyty Chopina w całym ich zróżnicowaniu: muzycznym, społeczno-kulturowym, a także politycznym, uwarunkowanym przez wybuch powstania listopadowego w Warszawie. Zapowiadane przez Stację Naukową PAN wydanie materiałów z konferencji przyczyni się w znacznym stopniu do poszerzenia stanu badań nad tym nie w pełni jeszcze poznanym etapem w życiu Chopina, jakim był zwłaszcza jego drugi pobyt w Wiedniu, który - jak się okazało - stał się wstępem do dalszych emigracyjnych losów Chopina, ale także był dlań źródłem bogatych, z pewnością zapamiętanych na długo, doświadczeń muzycznych.

Zbigniew Skowron