Prof. dr Roman Czaja
Dnia 31.05.2016 r. w Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu prof. dr Roman Czaja wygłosił wykład na temat „Polska o schyłku średniowiecza”. Dyrektor Stacji prof. Bogusław Dybaś powitał gości i przedstawił przybyłego z Torunia referenta. Prof. dr Roman Czaja studiował na toruńskim Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika i na Wilhelms-Universität w Münster. Od 2001 roku jest kierownikiem wydziału historii średniowiecza na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Po wprowadzeniu dyrektor oddał głos referentowi.
Prof. Czaja zaczął swój wykład ilustracjami, które ukazywały organy władzy państwowej w nowożytnym królestwie polskim. Omówił sytuację wewnętrzną oraz politykę zagraniczną królestwa polskiego w okresie 1385-1506. W roku 1370, po śmierci Kazimierza Wielkiego, ostatniego króla z dynastii Piastów, elita polityczna została zmuszona nie tylko do wybrania nowego władcy, lecz do stworzenia nowych relacji między królem a społeczeństwem. Ze względu na wspólne zagrożenie przez państwo osmańskie zdecydowano się na połączenie Polski z Litwą. W roku 1386 wielki książe litewski Jagiełło ożenił się z polską królową Jadwigą.
Po jej śmierci został krółem Polski i założycielem dynastii Jagiellonów.
W oparciu o wyświetlone drzewo genealogiczne referent omówił koligacje rodziny Jagiellonów. Rozważał w jakim stopniu ta dynastia przyczyniła się do rozkwitu konjunktury. Nie przypadkowo bowiem okres ten nazywany jest „złotą jesienią” średniowiecza. Zwycięstwa w wojnach z Zakonem Niemieckim i Prusami przyczyniły się w dużym stopniu do wzmocnienia pozycji Polski i Litwy w Europie. Spowodowało to też powiększenie terytorium kraju. Następnie przedstawione zostały rozmaite czynniki, które wywołay zmianę systemu politycznego, a szczególnie pozycji króla i szlachty. Władcy rozdawali królewszczyzny, ponieważ potrzebowali swoich zwolenników, popierających ich plany polityczne i dynastyczne. W ten sposób rozwinął się stan szlachecki, tworzący oddzielną grupę społeczeństwa.
Poprzez udzielanie szlachcie przywilejów, np. przywilej koszycki, dotyczący obniżenia podatków i służby wojskowej, doszlo do znacznego wzmocnienia pozyji szlachty i jednoczesnego osłabienia władzy królewskiej, a w końcu do załamania się królewskich finansów. Doprowadziło to do zmiany struktury państwa – wprowadzono system parlamentarny i wzmocniono rolę sejmu. Prof. Czaja zapoznał słuchaczy z funkcjonowaniem i przemianami tego systemu w XV wieku. Zwrócił uwagę, że w 1505 r. po uchwaleniu konstytucji Nihil Novi doszło do jeszcze większego wzmocnienia roli szlachty i sejmu, co jednocześnie przyczyniło się do rozwoju demokracji szlacheckiej.
Po wykładzie odbyła się dyskusja, w której prof. Czaja odpowiadał na pytania z sali. Na zakończenie gospodarz wieczoru, prof. Dybaś, podziękował uczestnikom spotkania i zaprosił na dalsze rozmowy przy kieliszku wina.
Anna Jaworski
