Dr Renata Sulewska

Dnia 10 grudnia 2009 r. w Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu odbyła się prezentacja projektu naukowego dr Renaty Sulewskiej zatytułowana „Rzeźba nagrobna w XVI wieku na terenie Polski”. Wykład był kolejnym z serii wykładów stypendystów Fundacji Lanckorońskich odbywających się w Stacji PAN. Referentka przedstawiła swoje badania nad szesnastowieczną polską rzeźbą sepulkralną, omówiła jej rozwiązania wzorcowe i najpopularniejsze formy. Dr Sulewska zarysowała kierunek rozwoju polskiej rzeźby nagrobnej w epoce nowożytnej od początku do końca XVI w. Podkreśliła, że największy wpływ na ukształtowanie się wzorca rzeźby nagrobnej miał nagrobek króla Zygmunta I w kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Referentka wyróżniła główne wzorce przedstawiania zmarłych – jako postacie stojące lub jako postacie leżące. W Rzeczypospolitej najpopularniejsze było przedstawianie postaci leżących, zgodnie ze wzorem z nagrobka Zygmunta I. Postacie stojące pojawiały się rzadziej, głównie w Wielkopolsce, pod wpływem krajów niemieckojęzycznych. Referentka zaznaczyła, że z biegiem czasu pojawiały się coraz bardziej wystudiowane, manierystyczne pozy postaci leżących, które nawiązywały do antycznego motywu odpoczywającego Herkulesa.
Podczas prezentacji omówiono także zależność przedstawiania osoby zmarłej od jej pozycji społecznej, pochodzenia i pełnionych funkcji. Nagrobki szlacheckie ukazywały zmarłego jako rycerza w zbroi i z elementami rynsztunku. Zmarłym towarzyszyły przedmioty, które miały znaczenie symboliczne: książka, różaniec, rękawiczki. Referentka zwróciła także uwagę na rozwiązania czerpiące ze wzorców europejskich oraz motywy charakterystyczne dla nagrobków polskich. Podkreślono oryginalne rozwiązania nagrobków zbiorowych na terenie Polski- nagrobki obejmujących się rycerzy, symbolizujące ideę konkordii. Inne dzieła nie znajdujące analogii w rzeźbie europejskiej to nagrobki piętrowe i dziecięce. Autorka zwróciła uwagę, że nagrobek w postaci śpiącego dziecka pojawił się w Polsce już ok. 1525 r. i stanowi jedno z najwcześniejszych tego typu przedstawień w sztuce europejskiej. Pod koniec XVI w. zaczęły występować przedstawienia zmarłych w postawie klęczącej, jako postaci modlące się. Tego typu rzeźbą jest nagrobek Mikołaja Radziwiłła Sierotki. Nowością jest tutaj ukazanie zmarłego szlachcica w stroju pielgrzyma.
Referentka podkreśliła, że wykonawcami dzieł byli artyści włoscy, którzy jednak dostosowywali do życzeń zleceniodawcy. Zleceniodawcą był najczęściej współmałżonek lub współmałżonka zmarłej osoby, zdarzały się też zapisy w testamentach, w których określano jak ma wyglądać kaplica grobowa i grobowiec. Główną rolą nagrobka było upamiętnienie zmarłego, dlatego dokonywano indywidualizacji w przedstawianiu zmarłych poprzez wykorzystanie masek pośmiertnych czy wizerunków na obrazach.
Dr Sulewska zilustrowała swój wykład bogatym materiałem ilustracyjnym, przedstawiającym omawiane rzeźby i nagrobki. Po prezentacji odbyła się ciekawa dyskusja, rozwijająca wiele wątków poruszonych w referacie.