Katharina Friedla

Dnia 23 stycznia 2013 r. w Polskiej Akademii Nauk Stacji Naukowej w Wiedniu odbył się wykład Kathariny Friedla zatytułowany "Stigma der Zugehörigkeit – Breslauer Shoah Überlebende in ihrer Heimatstadt nach 1945" zorganizowany we współpracy z Wiedeńskim Instytutem Studiów Holokaustu im. Szymona Wiesenthala. Wiedeński Instytut Wiesenthala jest placówką naukową zajmującą się prowadzeniem badań nad antysemityzmem,  rasizmem i Holocaustem oraz gromadzeniem dokumentacji na ten temat. Instytut Wiesenthala prowadzi program stypendialny wspierający badania nad Holocaustem. Katharina Friedla jest stypendystką Instytutu w ramach programu dla młodych badaczy oraz doktorantką Uniwersytetu w Bazylei.

Referentka pracuje nad projektem doktorskim, w którym zajmuje się słabo zbadaną problematyką wrocławskich Żydów w latach 1933-1945. W swoim referacie przedstawiła pomijaną w dotychczasowych studiach specyficzną sytuację ocalałych wrocławskich Żydów, którzy w 1945 r.  powrócili do swego rodzinnego miasta. Nie wiedzieli oni, że na podstawie postanowień konferencji w Poczdamie Wrocław znajdzie się w nowych granicach Polski. Wrocławscy Żydzi, których językiem ojczystym był język niemiecki, znaleźli się w zupełnie nowych warunkach. Do Wrocławia napływali nowi mieszkańcy z dawnych Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej, administrację przejęły władze polskie, a na terenie miasta stacjonowali radzieccy żołnierze. Wrocławscy Żydzi posługujący się językiem niemieckim byli szykanowani zarówno przez Polaków, władze polskie, jak i żołnierzy radzieckich.  Na podstawie badań archiwalnych można dojść do wniosku, że wrocławscy Żydzi byli podwójnie dyskryminowani – jako obywatele niemieccy i jako Żydzi. Powrót do ojczystego miasta okazał się dla nich traumatycznym przeżyciem, gdyż przedwojenny świat przestał istnieć, a ciążyło na nich piętno przynależności do innego kręgu językowego i kulturowego. Referentka przytoczyła słowa wielu powracających, którzy stwierdzali, że Wrocław już nie jest ich domem, a nowi mieszkańcy są im zupełnie obcy. Wrocławscy Żydzi stracili swoją ojczyznę, dlatego wielu z nich już w 1945 r. zdecydowało się na wyjazd z miasta.

Komentarz do odczytu wygłosił prof. Philipp Ther z Uniwersytetu Wiedeńskiego, który podkreślił, że powojenny Wrocław był miejscem ogromnych przemian demograficznych, ale konflikty pomiędzy wieloetniczną ludnością miasta były dotychczas tuszowane. Badania nad specyficzną sytuacją wrocławskich Żydów otwierają nowe aspekty w studiach nad powojenną historią stosunków polsko-niemieckich i polsko-żydowskich.

 Anna Głowacka