Podróże: wędrówki artystyczne i ekspedycje naukowe
Już bardzo wcześnie, bo w latach nauki szkolnej, zainteresował się antykiem – sztuka i literatura starożytnej Grecji i Rzymu ukształtowały jego poglądy estetyczne, stając się punktem odniesienia, niewzruszonym kryterium oceny dzieł sztuki. Dla wszelkich prób podważenia estetyki klasycznej żywił zawsze niechęć.
Istotnym czynnikiem, formującym profil jego zainteresowań były podróże, „od ukochanej ziemi włoskiej przez cały obszar kultury starego i nowego świata. Umocniły w nim poczucie przynależności do obywateli tego świata i dały szeroką perspektywę jego historycznemu spojrzeniu” [25]. Zawsze starannie się do nich przygotowywał, często towarzyszyli mu artyści bądź historycy sztuki. „Było mu (…) dobrze wszędzie tam, gdzie stara Europa ma swoje korzenie. Z Ameryki uciekł po jednym krótkim pobycie. Nie znał nigdy nostalgii, którą Opatrzność tak hojnie obdarzyła moje pokolenie” – pisała o ojcu Karolina Lanckorońska [26]. Najczęstszym i najważniejszym celem jego podróży były Włochy. „Ich zabytki i historię (…) opanował w tak wysokim stopniu, że można zaliczyć go dziś do większych znawców tego kraju i jego sztuki” [27], a sztuka i kultura Italii były dla niego zawsze miarą osiągnięć innych krajów i cywilizacji. „Tym, którzy, być może, uczynią mi zarzut zbyt częstych porównań, szczególnie z okolicami Włoch i tamtejszymi dziełami sztuki odpowiedziałbym, że i Włochy są miarą, i to niepoślednią…” – pisał hrabia [28]. Zapewne w Italii narodziło się jego zainteresowanie malarstwem włoskiego Cinquecenta – obrazy tzw. „prymitywów” włoskich staną się z czasem jedną z najważniejszych części jego słynnej kolekcji.
W roku 1874 odbył podróż do Grecji [29], w tym samym roku spędził miesiąc we Włoszech, a wiosną 1875 roku wyruszył ponownie do Italii. Po powrocie wybrał się do Hiszpanii, którą zwiedzał z Hansem Makartem, a z końcem roku, w towarzystwie tegoż artysty, wyjechał do Egiptu. W Kairze spotkał przebywających tam architektów i malarzy: Eduarda Kaisera, Adolfa Gnautha, Rudolfa Hubera, Franza von Lenbacha i Leopolda Carla Müllera [30]. Szlak jego kolejnej „wędrówki artystycznej” wiódł do Palestyny i Syrii – w roku 1877 zwiedził m.in. Bejrut i Damaszek [31].
W roku 1882 zainicjował systematyczne badania archeologiczne na obszarze dzisiejszej południowo-zachodniej Turcji, wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. Wziął udział w ekspedycji archeologicznej na tereny Licji, kierowanej przez Ottona Benndorfa. Wyprawę tę również znacznie wsparł finansowo. Jesienią 1882 roku udał się ponownie do Azji Mniejszej, w towarzystwie m.in. antropologa i etnografa Felisa Luschana i malarza Leopolda Bary. W październiku był w Adalii (Antalyi), gdzie zatrzymał się na dłużej, robiąc krótkie wypady na równinę pamfilijską. W pierwszych tygodniach marca 1883 roku zwiedził Cylicję i powrócił do Wiednia „z zamiarem jak najprędszego powrotu na czele naukowej ekspedycji, któraby miała na celu zbadanie i opisanie klasycznych ruin pamfilijskich […] i pizydyjskich” [32]. W marcu 1884 roku odbył dwutygodniową podróż po południowej Francji, gdzie w Awinionie, Orange, Arles i Nîmes oglądał pozostałości cywilizacji rzymskiej i spotkał się z architektem Henri Revoilem, zajmującym się m.in. restauracją starożytnych zabytków. Wszystkie siły i środki poświęcał jednak na zorganizowanie większej wyprawy badawczej.
Zamiar swój doprowadził do skutku jesienią roku 1884: w ekspedycji, która trwała od września do grudnia wzięli udział: Felix Luschan, profesor Marian Sokołowski, George Niemann, Eugen Petersen, Wilhelm von Hartel, a także architekt i fotograf Maurycy Hartel. Kronikarzem wyprawy został malarz Jacek Malczewski [33]; uczestniczył w niej też – na pierwszym etapie – grecki pejzażysta Angelos Giallina, którego Lanckoroński zatrudnił już na miejscu „dla zdjęcia widoków” [34]. Dziennik podróży prowadził Marian Sokołowski [35], swoje wrażenia spisywał też Karol Lanckoroński [36].
Zadaniem, jakie postawili sobie członkowie wyprawy była inwentaryzacja zabytków starożytnych w Aspendos, Adalii, Sagalassos, Termessos, Side, Perge, Selge i Pandelissos, przy czym prace miały mieć charakter wstępny dla dalszych, zakrojonych szerzej badań. W listopadzie Eugen Petersen, Felix Luschan i Wilhelm von Hartel wyruszyli z Sagalassos w drogę powrotną, natomiast Lanckoroński, Malczewski i Sokołowski podążyli w głąb Azji Mniejszej, do Konyi. Rozpoczęte prace kontynuowano podczas następnej ekspedycji, która, także sfinansowana przez Karola Lanckorońskiego, wyruszyła we wrześniu 1885 roku [37]. Sam hrabia udziału w niej nie wziął, a kierownictwo objęli Eugen Petersen i George Niemann.
Wyniki badań na terenie Pamfilii i Pizydii opublikowane zostały w monumentalnym wydawnictwie o fundamentalnym znaczeniu dla późniejszych badaczy tego regionu. Städte Pamphyliens und Pisidiens, zredagowanym i sfinansowanym przez Karola Lanckorońskiego [38]. Nazwisko Lanckoroński kojarzono odtąd powszechnie z osiągnięciami niemieckiej i austriackiej archeologii na terenach Anatolii, a sukces wypraw archeologicznych otworzył mu drogę na naukowy Parnas. Został członkiem niemieckiego i austriackiego Instytutu Archeologicznego, w roku 1891 wybrano go członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie [39], a w roku 1893, „w uznaniu jego wielkich zasług dla historii starożytnej oraz dla chwały naszej ojczystej nauki” [40] – członkiem-korespondentem Akademii Nauk w Wiedniu. 25 marca 1907 roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie [41]; tytuł ten nadał mu również uniwersytet w Berlinie [42]. Sławę badacza i znawcy starożytności ugruntowały sfinansowane przez niego prace nad restauracją katedry w Akwilei, prowadzone przez George’a Niemanna i Heinricha Swobodę. Ich zwieńczeniem była kolejna monumentalna publikacja: Der Dom zu Aquileia, wydana w roku 1906. „Tymi dwoma dziełami zbudował sobie trwały naukowy pomnik” [43].
Kolejna „wędrówka artystyczna” hrabiego wiodła do północnej Afryki: w roku 1887 zwiedził starożytne rzymskie miasta: Biskrę, Batinę, Konstantynę i Hipponę, spotkał się z francuskim archeologiem Alfredem Louisem Delâttre, słynnym badaczem Kartaginy. W czerwcu tego roku wybrał się przez Drezno i Hamburg do Anglii, Danii i Szwecji – zwiedził m.in. Glasgow, Kopenhagę, Malmö, Lund [44]. Wielką wyprawą natomiast była podróż dookoła świata, jakkolwiek nie miała ona już charakteru stricte badawczego, a raczej poznawczy. W grudniu 1888 roku hrabia wyruszył z Marsylii do Colombo – w sierpniu 1889 roku dopłynął do Southampton, a stamtąd przez Londyn powrócił do Wiednia. Szlak wędrówki wiódł z Cejlonu w głąb Indii, do granicy z Afganistanem, wzdłuż łańcucha Himalajów do Kalkuty i Darjeeling, dalej do Singapuru, Hongkongu, Kantonu i do Japonii. 24 czerwca 1889 roku wypłynął z Jokohamy do San Francisco, i w ciągu miesiąca przemierzył koleją Stany Zjednoczone z zachodu na wschód.
Podróże były dla Lanckorońskiego okazją do powiększania kolekcji. „Artystyczne trofea” z wypraw badawczych do Azji Mniejszej pokazał w roku 1885 w Austriackim Muzeum Sztuki i Przemysłu [Österreichisches Museum für Kunst und Industrie], a dzieła sztuki dawnej oraz wyroby ówczesnego rzemiosła, nabyte podczas podróży dookoła świata – na wystawie otwartej w roku 1890 w wiedeńskim Muzeum Handlu [Handelsmuseum] [45].
Podróż dookoła świata była jego ostatnią tak długą wyprawą. Nigdy nie zrezygnował jednak z krótszych podróży. W roku 1891, razem z rzeźbiarzem Casparem Zumbuschem był na Korfu i w Albanii [46]. Latem 1912 roku wraz z synem Antonim odbył podróż przez Berlin i Hamburg do Glasgow i Edynburga, a potem do Islandii [47]. W maju 1929 roku wybrał się do Hiszpanii i Portugalii – w tej podróży towarzyszyła mu córka Karolina. Na wyprawę do Ameryki Południowej, którą planował mając już ponad osiemdziesiąt lat, sił mu już nie starczyło – tej podróży nie było mu już dane odbyć.
