Sympozjum

W dniach 11-12 kwietnia 2013 roku w siedzibie Stacji Naukowej PAN w Wiedniu w ramach Forum dyskusyjnego Konrada Celtisa odbyła się sesja naukowa Sonderwege w Europie Środkowiej i Wschodniej w XVIII-XXI w. Powiązana była ona ściśle z międzynarodowym projektem badawczym, realizowanym w Instytucie Historii PAN w Warszawie w Zakładzie Historii Idei i Dziejów Inteligencji, a zatytułowanym Specyfika rozwoju dziejowego Polski i Europy Środkowej: historia debat wokół wyjątkowości narodowej. Jak wiadomo, w niemieckiej myśli historycznej co najmniej od końca XIX wieku funkcjonuje idea "odrębnej drogi rozwojowej" Niemiec (choć samo słowo "Sonderweg" popularyzuje się dopiero po II wojnie światowej). Zrazu idea ta traktowana była jako powód do dumy Niemiec, przeciwstawianych demokratycznemu Zachodowi - Anglii i Francji, potem, po 1945 r. patrzono na nią z dużą większym krytycyzmem, widząc w niej "zwichnięcie" Niemiec z kolein demokratycznego rozwoju. Uczestnicy zorganizowanej w Wiedniu sesji postanowili przyjrzeć się Polsce i niektórym innym krajom Europy Środkowo-Wschodniej pod kątem obecności analogicznych dyskusji. Wydaje się bowiem intuicyjnie, że podobna tematyka szeroko obecna była w całym tym regionie.  Zebrani na forum naukowcy zadali  sobie również   pytanie, czy "Sonderweg" jako kategoria badawcza nie zachowuje pewnej aktualności - oczywiście nie jako wszechwyjaśniający konstrukt ideologiczny ale jako pomocnicze pojęcie w analizie pewnych zjawisk typowych dla regionów peryferyjnych.  Wszystko to bez  wysuwania  wstępnych założeń w żadną stronę, to znaczy biorący udział w sesji naukowcy nie byli  zainteresowani ani udowodnieniem ani wykluczeniem przydatności pojęcia "drogi odrębnej". O podjęciu tematu zadecydowało ich zainteresowanie problematyką porównawczej historii Europy Środkowo-Wschodniej.  Ich projekt znajduje się obecnie na  etapie realizacji, który pozwala określić  mniej lub bardziej wyraźnie zarysowany kształt przyszłego tomu studiów, ale wciąż możliwe są nawet całkiem zasadnicze zmiany. Z tych względów ważnym motywem przyświecającym zorganizowanej w Wiedniu sesji naukowej było przedstawienie opracowanego przez jej uczestników  projektu opinii zewnętrznej, celem poddania go pod osąd i dyskusję kompetentnych, krytycznych i życzliwych specjalistów. Z nadzieją, że problematyka naszego projektu może także okazać się ciekawa dla przedstawicieli historiografii austriackiej.

Agnieszka Ilska