Wieczór seminaryjny

Dnia 3 września br. w ramach cyklu „Wszechnica Wiedeńska” zostały wygłoszone dwa wykłady dotyczące Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Wydarzenie to, zorganizowane przy współpracy Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu oraz miesięcznika Polonii austriackiej „Polonika”, odbyło się w Sali Jana III Sobieskiego. Pierwszy z wykładów pt. „Prace Komisji Edukacji Narodowej nad tworzeniem nowego modelu uniwersytetu w Polsce” wygłosiła prof. dr hab. Kalina Bartnicka – historyk oświaty i nauki, była dyrektor Instytutu Historii Nauki PAN oraz szef projektu badawczego dot. Komisji Edukacji Narodowej. Drugim z zaproszonych gości był prof. Julian Dybiec – historyk oraz profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, który wygłosił referat pt. „Tworzenie przez Komisję Edukacji Narodowej nowego modelu człowieka”. Zebranych przywitał dyrektor Stacji Naukowej PAN prof. Bogusław Dybaś, który następnie przedstawił zaproszonych referentów.

Jako pierwsza głos zabrała prof. Bartnicka. Swój wykład rozpoczęła od krótkiego wprowadzenia na temat Komisji Edukacji Narodowej – jej powstania, sposobu finansowania, a także jej początkowej działalności. Następnie omówiła kwestię szkolnictwa wyższego. Okazuje się, że pierwsze przepisy wydane przez Komisję w ogóle nie uwzględniały problemu uniwersytetów. KEN została niejako zmuszona do zajęcia się tą kwestią dopiero w związku z pojawieniem się problemu kształcenia nauczycieli. Z inicjatywy Hugona Kołłątaja, późniejszego rektora KEN, zadanie to powierzono Akademii Krakowskiej oraz Wileńskiej, które włączono w struktury Komisji.

Referentka wyjaśniła również, na czym polegała innowacyjność projektu uniwersyteckiego zaproponowanego przez Kołłątaja. Podkreśliła przy tym niezwykłe zasługi prymasa Michała Poniatowskiego, który przeprowadził Komisję przez cały szereg reform.

Reasumując, prof. Bartnicka zaznaczyła, że instytucja KEN stanowiła ówcześnie wzór dla innych państw, m.in. Rosji i Prus. Podkreśliła również, że działalność Komisji i przeprowadzone przez nią reformy można uznać za ogromny, jak na panujące wówczas warunki, sukces.

Następnie głos zabrał prof. Julian Dybiec. Swój referat rozpoczął od zaprezentowania modeli wychowawczych występujących do epoki oświecenia – wspomniał m. in. o średniowiecznych ideałach duchowieństwa, rycerstwa i chłopów oraz o renesansowej nowej wizji człowieka, opartej na jego harmonijnym rozwoju.

Referent omówił również oświeceniowy model człowieka. Podkreślił, że wykształcenie przestało być w tej epoce kwestią indywidualnej jednostki, ale miało służyć kształtowaniu społeczeństwa oraz państwa.

Prof. Dybiec opowiedział także o tym, jak oświeceniowy model człowieka realizowała Komisja Edukacji Narodowej. Wspomniał o idei kształcenia wszystkich warstw społecznych – zarówno chłopów, jak i szlachty. Celem działań Komisji było wychowanie uczciwego i dobrego człowieka. Miał odznaczać się m. in. bojaźnią Bożą, miłością do ojczyzny, a także szacunkiem dla władzy. Szczególny nacisk Komisja kładła na przedmioty ścisłe. Dbano również o zdrowie fizyczne uczniów, a także na ich ogładę towarzyską.

Na koniec przyszedł czas na pytania i uwagi ze strony publiczności. Dopytywano m. in. o zdanie referentów na temat aktualnego stanu edukacji młodzieży w Polsce. Prof. Bartnicka podkreśliła, że działalność naszego pokolenia będą mogli ocenić dopiero nasi wnukowie. Zaznaczyła, że z zachowanych listów nauczycieli z okresu reform kołłątajowskich wynika, że byli oni wobec siebie niezwykle krytyczni. Podobnie my narzekamy na współczesną rzeczywistość, zapominając o tym, jak wiele udało nam się osiągnąć w ciągu ostatnich stu lat.

Prof. Dybiec zauważył natomiast, że ostatnie reformy szkolnictwa w Polsce opierają się na założeniu, że celem samym w sobie jest wiedza. Zaznaczył, że szkoła zaniedbuje obecnie kwestię wychowania, koncentrując się niemal wyłącznie na kształceniu. Zachęcił przy tym, aby uczyć młodzież odpowiedzialności i poczucia obowiązku.

Na zakończenie prof. Dybaś gorąco podziękował referentom za niezwykle ciekawe wystąpienia, a w ramach podziękowania wręczył im najnowsze publikacji Stacji Naukowej PAN w Wiedniu.

Patrycja Maciejewska