Mikołaj Tomaszewski
Dnia 8 listopada 2016 roku w siedzibie Polskiej Akademii Nauk Stacji Naukowej w Wiedniu, w ramach prezentacji projektów badawczych Stypendystów Fundacji Lanckorońskich, odbył się wykład Mikołaja Tomaszewskiego pt. "Zbiory artystyczne i historyczne Tomasza Czapskiego (1711-1784)".
Dyrektor Stacji, prof. Bogusław Dybaś, powitał gości oraz przedstawił prelegenta. Mikołaj Tomaszewski jest doktorantem na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół historii politycznej XVIII wieku, genealogii oraz heraldyki.
Bohater wystąpienia - Tomasz Czapski, starosta knyszyński, radzyński oraz sobowidzki, herbu Leliwa, pochodził z bogatej rodziny wywodzącej się z Prus Królewskich. Urodził się w roku 1711 i do lat 30. XVIII wieku nie posiadamy o nim żadnej informacji. W roku 1733 brał udział w elekcji Stanisława Leszczyńskiego, a rok później udał się w podróż do Francji. Pierwszą żoną Tomasza została Maria Czapska, z którą miał dwanaścioro dzieci. Po jej śmierci poślubił Juliannę de Kaëpsy – córkę kupca. Starosta prowadził długotrwały spór z Janem Klemensem Branickim, którego przedmiotem była ziemia knyszyńska. Sam Tomasz uchodził za awanturnika, a prof. Janusz Tazbir, w pracy Okrucieństwo w nowożytnej Europie nadał mu tytuł ,,koryfeusza okrucieństwa”.
Tomasz Czapski był jednak nie tylko awanturnikiem, ale także kolekcjonerem, estetą i człowiekiem o szerokich zainteresowaniach kulturalnych, na co wpływ miała zapewne podróż do Paryża. Już w roku 1742 zakupił on posiadłość w Gdańsku przy Długich Ogrodach, gdzie rozpoczął gromadzenie dzieł sztuki i książek. Gdańska kolekcja liczyła podobno 400 obrazów, rysunków, rycin, w tym dzieło m.in. Rubensa, a biblioteka 730 woluminów. Czapski współpracował z licznym gronem artystów. Do najważniejszych z nich można zaliczyć Jakuba Wessela, który wykonał wiele portretów rodzinnych. O pozycji i świadomości estetycznej Tomasza Czapskiego mogą świadczyć ekslibrisy, które zostały zamówione u gdańskiego rytownika Mateusza Deischa. Ekslibris z herbem naklejany był na wewnętrzną stronę tylnej okładki, a portretowy umieszczano na wewnętrznej stronie wierzchniej oprawy, dzięki czemu możemy rozpoznać książki należące do kolekcji starosty knyszyńskiego.
Mikołajowi Tomaszewskiemu, w swoim wystąpieniu, udało się przedstawić nieznane oblicze Tomasza Czapskiego, który powszechnie uważany jest za człowieka bezwzględnego i ograniczonego.
Po wystąpieniu padło wiele pytań dotyczących m.in. rozproszenia kolekcji Tomasza Czapskiego oraz artystów współpracujących ze szlachcicem.
Joanna Brzegowy