A- A A+

Select your language

Z badań nad rzeźbą cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie

Marcin Biernat

W dniu 25 kwietnia 2017 r. w PAN Stacji Naukowej w Wiedniu w ramach prezentacji stypendystów Fundacji Lanckorońskich odbył się wykład Marcina Biernata pt.: „Z badań nad rzeźbą cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie”.

Licznie przybyłych słuchaczy przywitał dyrektor Stacji w latach 2007-2019 prof. Bogusław Dybaś. Przedstawił on referenta, historyka sztuki, absolwenta Instytutu Historii Sztuki UJ, obecnie pracownika Zamku Królewskiego na Wawelu. Zajmuje się on sztuką nowożytną i nowoczesną ze szczególnym uwzględnieniem Lwowa i terenu byłej Galicji. Wieloletni uczestnik programu inwentaryzacji zabytków na Kresach; autor i współautor kilkudziesięciu monografii opublikowanych w serii wydawniczej: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego (t. 11-23), wydawanej pod redakcją naukową prof. Jana Ostrowskiego przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Od r. 2008 gromadzi dokumentację historyczno-artystyczną lwowskiej rzeźby nagrobnej wspomagającą odnowę zabytków cmentarza Łyczakowskiego prowadzoną przez mieszane polsko-ukraińskie zespoły konserwatorów dzieł sztuk.

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie to najważniejsza nekropolia i galeria rzeźby na terenach dawnej Rzeczpospolitej. Jednymi z pierwszych poświęconych mu publikacji były: Władysława Ciesielskiego: Pomnikowe rysy z cmentarzy lwowskich z r.1890 oraz jego krytyczna recenzja rzeźbiarza Juliana Markowskiego Cmentarz Łyczakowski w opisie "Pomnikowych rysów z cmentarzy lwowskich" Władysława W. Ciesielskiego z 1890 r., zawierająca wyraźny zarys rozwoju rzeźbiarstwa lwowskiego w. XIX. Monografia cmentarza pojawiła się dopiero w r. 1988 (Stanisława S. Nicieji, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie 1786-1986). Istotne poszerzenie tematu przyniosła dysertacja Jurija Biriulowa z 2007 r. o przemianach stylowych rzeźby lwowskiej od końca w. XVIII do r. 1939.

Dotychczasowa literatura poświęcona łyczakowskiej nekropolii koncentruje się prawie wyłącznie na wątkach atrybucyjnych i biograficznych oraz na klasyfikacji stylowej dzieł. Niemal całkowicie pomija kwestie inspiracji formalnych, a także zagadnienia genezy ikonografii rzeźb i nagrobków. Tymczasem odrębne studia nad poszczególnymi obiektami, polegające na pogłębionej kwerendzie w archiwach, prasie i zasobach ikonograficznych, poparte analizą porównawczą, dają szansę na rozwinięcie dotychczasowego stanu badań. Wskazanie wzorów formalnych w postaci projektów, analogii oraz powtórzeń pozwala w konsekwencji na uściślenie datowania obiektów i postawienie nowych atrybucji. Odszukanie nowych materiałów ikonograficznych jest przy tym wyjątkowo istotne dla bieżącej i przyszłej opieki konserwatorskiej nad łyczakowską nekropolią. Referent opowiadał także o tym w jaki sposób zbiera materiał ikonograficzny dotyczący cmentarza. Prelegent zaprosił na niekonwencjonalny „spacer” po cmentarzu Łyczakowskim, podczas którego zaprezentował wyniki swoich dotychczasowych badań, dotyczących pomników nagrobnych odnowionych w l. 2008-2016 z funduszy polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przez mieszane polsko-ukraińskie zespoły konserwatorskie. Zakres prezentowanego materiału obejmował głównie klasycyzujące pomniki z 1. poł. w. XIX. Na przykładach referent omówił elementy warsztatu badawczego, polegającego w pierwszym rzędzie na zgromadzeniu wszelkich wzmianek pisanych i ikonografii, a następnie ich krytycznym zanalizowaniu i wysnuciu wniosków uściślających, korygujących lub wreszcie zmieniających dotychczasowe atrybucje i poglądy. W niektórych przypadkach duży nakład pracy badawczej przynosi obiecujące wyniki w postaci zmiany oceny dorobku kluczowych artystów tej dziedziny twórczości.

Referent streścił dzieje rozwoju cmentarzy lwowskich, a w zasadniczej części wykładu omówił twórczość rzeźbiarzy-klasycystów 1. poł. w. XIX; Hartmana Witwera (pochodzącego z Imst w Tyrolu), Antoniego Schimsera i jego brata Jana (pochodzących z Wiednia) oraz Pawła Eutele i wskazał charakterystyczne cechy stylistyczne ich dzieł. Na przykładzie m.in. nagrobków Marii Anny z Kalinowskich Ponińskiej i Rozalii z Gross-Rypińskich Mieleniewskiej określił labilność bieżących atrybucji, podkreślił trudności badawcze wynikające z braku odpowiedniego materiału źródłowego, ikonograficznego i porównawczego, a także stanu degradacji. Przedstawił własne wnioski wysnute w oparciu o analizę porównawczą z innymi dziełami tych rzeźbiarzy, w tym nagrobkami zachowanymi w lwowskich budowlach sakralnych (pomniki nagrobne Katarzyny z Ossolińskich Jabłonowskiej dłuta H. Witwera w katedrze Łacińskiej i gubernatora Galicji Franza von Hauera, dzieła A. Schimsera w kościele OO. Dominikanów). M.in. zaprezentował nową interpretację formy nagrobka Ponińskiej jako pierwotnie lub w zamyśle zwieńczonego obeliskiem i stanowiącego pendant do stojącego po drugiej stronie alejki nagrobka gubernatora Galicji Johanna Jacoba von Gaisrucka o tejże formie. Otwiera to jego interpretację jako elementu symbolicznego przejścia-bramy w pejzażu cmentarza (motywu o genezie egipskiej, przejętego przez nowożytną architekturę pałacową, którego przykładami mogą być brama do wiedeńskiego pałacu Schönbrunn, a w Polsce brama przed pałacem w Wożuczynie na lubelszczyźnie). Motyw ten został przyswojony także przez rzeźbę funeralną, czego przykładem może być np. epitafium grafów Windisch-Grätz w przedsionku wiedeńskiego Schottenkirche z r. 1790. Omawiając nagrobek Marii Miączyńskiej, dzieło Parysa Filippiego należące do późniejszego nurtu rzeźby romantycznej, prelegent wskazał analogie formalne w twórczości Władysława Oleszczyńskiego, z którym Filippi współpracował przed przybyciem do Lwowa. Przedstawił również próbę poszerzenia interpretacji jego treści poprzez wskazanie utworu poetyckiego autorstwa Kornela Ujejskiego, którego twórczością i postacią Filippi był urzeczony, a który może korespondować z formą plastyczną nagrobka.

Zaprezentowany materiał zdjęciowy zilustrował zarazem zagadnienie zakresu prac konserwatorskich prowadzonych przy nagrobkach na cmentarzu.

Po wykładzie nastąpiła dyskusja i szereg pytań, w tym o dostępność do informacji o zmarłych pochowanych na terenie cmentarza, jego rozmiar, prowadzone badania i inwentaryzacje. Konkluzją prelegenta jest stwierdzenie, iż dotychczasowa współpraca polsko-ukraińskich zespołów konserwatorskich z roku na rok rozwija się coraz pomyślniej, co pozwala na podejmowanie coraz ambitniejszych realizacji konserwatorskich uwidaczniających się w pejzażu cmentarza.

Adam Czartoryski

Newsletter

Zapisz się na
listę odbiorców

Newslettera

Kontakt

Polska Akademia Nauk
Stacja Naukowa w Wiedniu
Boerhaavegasse 25

1030 Wien - Österreich
Telefon: + 43 1 713 59 29

Fax: + 43 1 713 59 29 550
Mail: office@vienna.pan.pl
Impressum

Kalendarz

Pn Wt Śr Cz Pt So N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Dojazd