Dr hab. Alina Molisak
Dnia 12 grudnia 2017 r. w Polskiej Akademii Nauk Stacji Naukowej w Wiedniu odbył się wykład dr. hab. Aliny Molisak pt.: „Żydowska obecność/nieobecność na przestrzeni miejskiej na przykładzie trzech synagog w Berlinie, Lwowie i Warszawie“. Dr. hab. Alina Molisak jest pracownikiem Instytutu Literatury Polskiej wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej zainteresowaniami badawczymi jest literatura Zagłady, literatura polsko-żydowska, odmiany tożsamości i poetyka miejskich przestrzeni XX-wiecznych. Dr. Molisak jest także autorką wielu publikacji takich jak „Judaizm jako los. Rzecz o Bogdanie Wojdowskim” czy „Żydowska Warszawa - żydowski Berlin. Literacki portret miasta w pierwszej połowie XX wieku”. Gości przywitał dyrektor Stacji prof. Bogusław Dybaś w latach 2007-2019, który także przedstawił referentkę, jak i koreferentkę mmag. Magdalenę Baran-Szołtys. Mmag. Baran-Szołtys jest literaturoznawcą i doktorantką na wykładzie promocyjnym „Austryjacka Galicja i jej wielokulturowe dziedzictwo” Uniwerytetu Wiedeńskiego.
Podczas tego wieczoru porόwnane zostały rόżne formy obecności i nieobecności żydowskiej na przykładzie trzech synagog w Berlinie, Lwowie i Warszawie.
Nowa Synagowa w Berlinie (dawna Synagoga Rykestraße) została zbudowana w latach 1903-1904 w stylu neoromańskim. W czasie nocy kryształowej w 1938 roku wnętrze synagogi zostało zdemolowane. Nie została zburzona, gdyż stała w zwartej zabudowie. Ostatnie nabożeństwo odbyło się tam w 1940 roku. Po zakończeniu II wojny światowej czasowo umieszczono w niej Żydów z Europy Wschodniej. Wewnątrz znajdowały się miejsca dla 2000 osób. Po zakończeniu wojny synagoga stała jako opuszczona ruina w historycznym centrum ówczesnego Berlina Wschodniego. Dopiero na przełomie lat 80. i 90. zaintersowano się budynkiem synagogi, który w bardzo szybkim tempie odrestaurowano. W 1991 roku uroczyście odsłonięto zrekonstruowane kopuły. Remont kapitalny przeprowadzono w latach 2004-2007. Liczba miejsc zmniejszyła się do 1200. Synagogę ponownie otwarto w 2007 roku. Obecnie synagoga służy wiernym oraz jest siedzibą Stiftung Neue Synagoge – Centrum Judaicum, instytucji zajmującej się ożywianiem kultury żydowskiej w Niemczech.
Synagoga Złota Róża we Lwowie wybudowana w 1582 roku została spalona po wkroczeniu wojsk niemieckich do Lwowa w 1941, wraz z innymi lwowskimi synagogam, a w 1942 wysadzona. Ocalały jedynie fragmenty.
W 2007 roku gmina żydowska we Lwowie podjęła kroki w celu rekonstrukcji synagogi w oparciu o zachowane fragmenty. Podjęto między innymi zakrojone prace archeologiczne. W 2010 roku rada miejska Lwowa ogłosiła konkurs na zagospodarowanie przestrzenne placu po synagodze oraz projekt pomnika Żydów lwowskich. W 2012 roku na Placu Synagog odbyły się prace archeologiczne. Prace nad ostateczną wersją pomnika wciąż trwają.
Wielka Synagoga w Warszawie nieistniejąca obecnie, największa synagoga znajdująca się w Warszawie, przy placu Tłomackie była jedną z najwspanialszych polskich budowli wzniesionych w XIX wieku. Uroczyście otwarta w 1878, istniała zaledwie 65 lat, a w jej miejscu stoi dziś Błękitny Wieżowiec. Już na początku okupacji została zdewastowana przez Niemców, a w jej gmachu i na skwerze urządzono skład mebli zrabowanych z getta. W 1943 została wysadzona, co było ostatnim aktem niszczenia przez Niemców getta żydowskiego w Warszawie. Obecnie istnieje jedynie możliwość zobaczenia repliki w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, otwartego w 2014 roku.
Emilia Matyjaszczyk
